|
В последующей литературе, а именно в [[Брахманы (книги)|брахманах]], [[упанишада]]х, [[итихаса]]х, концепция Xираньягарбхи получает дальнейшее развитие. Основная версия такова: из хаоса появляются воды, порождающие Огонь, тождественный Xираньягарбхе<ref>Мифы народов мира / Ред. [[Токарев, Сергей Александрович|С. А. Токарев]]. — М.: Советская энциклопедия, 1991. — Т. 1, с. 592.</ref>. По прошествии года, расколов оболочку на две части, из Хираньягарбхи возникает сам [[Брахма]] и создаёт из двух половин небо и землю, а между ними он помещает восемь регионов и воды<ref> Dowson J. A Classical Dictionary of Hindu Mythology and Religion, Geography, History and Literature. — London, 1928. — P. 121.</ref>. В «[[Ману-смрити|Законах Ману]]» Хираньягарбха становится одним из имён этого божественного [[демиург]]а<ref>Законы Ману. — М.: ЭКСМО-Пресс, 2002. — С. 116. — ISBN 5-04-008975-9.</ref>.
=== Хираньягарбха Сукта ===
हिरण्यगर्भः समवर्तताग्रे भूतस्य जातः पतिरेकासीत ।
स दाधार पृथ्वीं ध्यामुतेमां कस्मै देवायहविषा विधेम ॥१
hiraṇyagarbhaḥ samavartatāgre bhūtasya jātaḥ patirekaāsīt
sa dādhāra pṛthivīṁ dyāmutemāṁ kasmai devāyahaviṣā vidhema ||1
य आत्मदा बलदा यस्य विश्व उपासते प्रशिषं यस्यदेवाः ।
यस्य छायामृतं यस्य मर्त्युः कस्मै देवायहविषा विधेम ॥२
ya ātmadā baladā yasya viśva upāsate praśiṣaṁ yasyadevāḥ
yasya cāyāmṛtaṁ yasya mṛtyuḥ kasmai devāyahaviṣā vidhema ||2
यः प्राणतो निमिषतो महित्वैक इद्राजा जगतो बभूव ।
य ईशे अस्य द्विपदश्चतुष्पदः कस्मै देवाय हविषाविधेम ॥३
yaḥ prāṇato nimiṣato mahitvaika id rājā jagato babhūva
ya īśe asya dvipadaścatuṣpadaḥ kasmai devāya haviṣāvidhema ||3
यस्येमे हिमवन्तो महित्वा यस्य समुद्रं रसया सहाहुः ।
यस्येमाः परदिशो यस्य बाहू कस्मै देवाय हविषाविधेम ॥४
<span lang="EN-US">yasyeme himavanto mahitv</span>ā <span lang="EN-US">yasya samudraṁ rasay</span>ā <span lang="EN-US">sah</span>ā<span lang="EN-US">huḥ</span>
<span lang="EN-US">yasyem</span>ā<span lang="EN-US">ḥ pradi</span>ś<span lang="EN-US">o yasya b</span>ā<span lang="EN-US">h</span>ū <span lang="EN-US">kasmai dev</span>ā<span lang="EN-US">ya haviṣ</span>ā<span lang="EN-US">vidhema</span> ||4
येन दयौरुग्रा पर्थिवी च दर्ळ्हा येन सव सतभितं येननाकः ।
यो अन्तरिक्षे रजसो विमानः कस्मै देवायहविषा विधेम ॥५
yena dyaurugrā pṛthivī ca dṛḻhā yena sva stabhitaṁ yenanākaḥ
yo antarikṣe rajaso vimānaḥ kasmai devāyahaviṣā vidhema ||5
यं करन्दसी अवसा तस्तभाने अभ्यैक्षेतां मनसारेजमाने ।
यत्राधि सूर उदितो विभाति कस्मै देवायहविषा विधेम ॥६
yaṁ krandasī avasā tastabhāne abhyaikṣetāṁ manasārejamāne
yatrādhi sūra udito vibhāti kasmai devāyahaviṣā vidhema ||6''''' '''''
आपो ह यद बर्हतीर्विश्वमायन गर्भं दधानाजनयन्तीरग्निम ।
ततो देवानां समवर्ततासुरेकःकस्मै देवाय हविषा विधेम ॥७
āpo ha yad bṛhatīrviśvamāyan garbhaṁ dadhānājanayantīragnim
tato devānāṁ samavartatāsurekaḥkasmai devāya haviṣā vidhema ||7
यश्चिदापो महिना पर्यपश्यद दक्षं दधानाजनयन्तीर्यज्ञम ।
यो देवेष्वधि देव एक आसीत कस्मैदेवाय हविषा विधेम ॥८
yaścidāpo mahinā paryapaśyad dakṣaṁ dadhānājanayantīryajam
yo deveṣvadhi deva eka āsīt kasmaidevāya haviṣā vidhema ||8
मा नो हिंसीज्जनिता यः पर्थिव्या यो वा दिवंसत्यधर्मा जजान ।
यश्चापश्चन्द्रा बर्हतीर्जजानकस्मै देवाय हविषा विधेम ॥९
mā no hiṁsījjanitā yaḥ pṛthivyā yo vā divaṁsatyadharmā jajāna
yaścāpaścandrā bṛhatīrjajānakasmai devāya haviṣā vidhema ||9
परजापते न तवदेतान्यन्यो विश्वा जातानि परि ताबभूव ।
यत्कामास्ते जुहुमस्तन नो अस्तु वयं सयाम पतयोरयीणाम ॥१०
prajāpate na tvadetānyanyo viśvā jātāni pari tābabhūva
yatkāmāste juhumastan no astu vayaṁ syāma patayorayīṇām ||10
Концепция Xираньягарбхи предшествовала возникновению и развитию образа космического яйца в классическом [[индуизм]]е<ref>Подробнее см.: [[Топоров, Владимир Николаевич|Топоров В. Н.]] К реконструкции мифа о мировом яйце // [[Труды по знаковым системам]]. Тарту, 1967. Т. III. — С. 81—99.</ref>.
| 